Ο Τοπικός Τύπος της Βέροιας (1924-1941)
- Κατηγορία Θέματα Τοπικής Ιστορίας
- μέγεθος γραμματοσειράς μείωση του μεγέθους γραμματοσειράς αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Μια από τις πηγές που χρησιμοποιούνται για την καταγραφή της τοπικής ιστορίας είναι ο τοπικός Τύπος, στις σελίδες του οποίου περιλαμβανόνται σημαντικές πληροφορίες που διαφωτίζουν το ιστορικό παρελθόν και συμβάλουν στην αποτύπωσή του. Ο Τύπος γενικά ανήκει στις δευτερογενείς πηγές της ιστορίας. Το γεγονός αυτό δεν τον υποβαθμίζει, αντίθετα οι πληροφορίες του αξιολογούνται και αξιοποιούνται με σοβαρότητα, ειδικά στις περιπτώσεις που δεν υπάρχουν άλλες πηγές προκειμένου να επαληθεφθούν ιστορικά γεγονότα.
Στη Βέροια, η πρώτη εφημερίδα κυκλοφόρησε το έτος 1924 και ήταν ο Αστήρ Βερροίας του Ιωάννης Γούναρη. Ακολούθησε, το 1925, "Ο Κρόταλος" και "Η Βέρροια". Το έτος 1928 εκδόθηκε "Ο Ελεύθερος Λόγος", ενώ το 1929 "Ο Ψύλλος" και "Η Φωνή της Βέροίας". Τη δεκαετία του 1930 κυκλοφόρησαν η "Νέα Ζωή" (1932), η "Μακεδονική Ηχώ" (1935) και τα "Μακεδονικά Χρονικά".
Από τις παραπάνω εφημερίδες που εκδόθηκαν στη Βέροια του Μεσοπολέμου, δυστυχώς, πολλές δεν έχουν σωθεί. Από αυτές σώζονται "ο Αστήρ Βεροίας", και ορισμένα φύλλα του "Κρόταλου" και της "Βέρροιας". Πρόσφατα, αποκτήθηκε από το Κέντρο Τοπικής Ιστορίας της Κ.Ε.Π.Α. Δ. Βέροιας η εφημερίδα "Μακεδονική Ηχώ" του Λώλη Σμυρλή.
Ειδικά με τον Τύπο της Βέροιας έχουν ασχοληθεί διάφοροι τοπικοί ερευνητές όπως ο Ν. Αδαλόγλου και ο Χρήστος Σκούπρας.
Παρακάτω παρατίθεται απόσπασμα από άρθρο του Χρήστου Σκούπρα σχετικό με τον τοπικό Τύπο, όπως είχε δημοσιευτεί στο περιοδικό "Πολιτιστικά Δρώμενα".
-------------------------------------------------------------------
Οι εφημερίδες της Βέροιας από την απελευθέρωση μέχρι το 1967
Σκοπός του κειμένου είναι να παρουσιάσει τις εφημερίδες που εκδόθηκαν σιη Βέροια από την απελευθέρωση έως το 1967. Αξιοποιώντας όσες αναφορές καταφέραμε να εντοπίσουμε, πρόθεση μας είναι να καταγράψουμε τα στοιχεία εκείνα που φιλοτεχνούν το ιδεολογικό και πολιτικό στίγμα κάθε εφημερίδας, με τη γνώση ότι ο χώρος των εφημερίδων της πόλης χρήζει ακριβέστερης έρευνας. Τα ερωτήματα που μπορεί να συνοδεύουν αυτήν την προσπάθεια είναι, αν και κατά πόσο οι εφημερίδες δηλώνουν τα κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα της πόλης και της εποχής. Διαφορετικά, πόσο μπορεί να αξιοποιηθεί ο Τύπος ως ιστορική πηγή. Ένα δεύτερο ερώτημα, είναι αν κυκλοφόρησαν εφημερίδες νωρίτερα κατά το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του εικοστού. Ειδικότερα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, γιατί η πρώτη εφημερίδα της πόλης κυκλοφόρησε μόλις το 1924, δώδεκα χρόνια μετά την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση της στο «Ελληνικό». Μια πρώτη εξήγηση για την καθυστέρηση εμφάνισης εφημερίδας, αποτελεί το γεγονός πως μέχρι την ανταλλαγή των πληθυσμών οι Τούρκοι αποτελούν την πλειοψηφία στην πόλη. Ο ελληνικός πληθυσμός της πόλης βρίσκεται διχασμένος κάτω από το δίπολο «Βλάχοι-Γκρέκοι». Η Βέροια και μετά την απελευθέρωση είναι ένα από τα κέντρα της ρουμάνικης προπαγάνδας, που προκαλεί εντάσεις ανάμεσα στους Βλάχους της πόλης. Με τον ερχομό των προσφύγων προστίθεται ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα των τοπικών αντιθέσεων του πληθυσμού. Μάλιστα ο «Αστήρ Βερροίας» φανερώνει αυτό το φόβο με τα σχόλια για την έκδοση εφημερίδων που θα εκφράζουν τις απόψεις των προσφύγων, με τίτλους όπως «Παμπροσφυγική», «Φιλοπροσφυγική» κ.τ.λ.
Οι εφημερίδες της Βέροιας από το 1924-1941
Για την περίοδο αυτή, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η βασική διαίρεση μεταξύ Βενιζελικών και Αντιβενιζελικών φανερώνεται και στις τοπικές πολιτικές διαμάχες. «Ο Αστέρας» εκφράζει τους Φιλελεύτερους ενώ η εφημερίδα «Βέρροια» τάσσεται με το πλευρό των Λαϊκών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αντίθεση μεταξύ των πολιτευτών του ιδίου κόμματος -των Φιλελευθέρων- που υποστηρίζονται από διαφορετικές μερίδες του πληθυσμού. Οι πρόσφυγες υποστηρίζουν τον Αβραάμ Γρηγοριάδη ενώ οι ντόπιοι τον Γιάγκο Παπαδάκη. Ενδιαφέρον στοιχείο για την κατανόηση των πολιτικών ρευμάτων και συμμαχιών που αναπτύχθηκαν είναι και το γεγονός πως η εκλογική περιφέρεια της Βέροιας ενσωματώθηκε στην εκλογική περιφέρεια της Θεσσαλονίκης το 1935.
Η εφημερίδα «ΑΣΤΗΡ Βερροίας» υπήρξε η πρώτη εφημερίδα που κυκλοφόρησε στη Βέροια μετά την απελευθέρωση της πόλης και την ενσωμάτωση της στο ελληνικό κράτος. Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε στις 19 Οκτωβρίου 1924, με λογότυπο «ΔΕΚΑΠΕΝΘΗΜΕΡΟΣ ΤΟΠΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ». Τον πρώτο καιρό η κυκλοφορία της δεν ήταν τακτική. Μετά την έκδοση, κατά το 1925, και των άλλων εφημερίδων της πόλης, η εφημερίδα και μέχρι το τελευταίο της φύλλο κυκλοφορούσε με λογότυπο που προκαλούσε, όσο να’ ναι, το θαυμασμό, «Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΤΩΝ ΕΝ ΒΕΡΡΟΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΩΝ». Ιδρυτής και διευθυντής της υπήρξε ο Ι. Γ. Γούναρης, και μετά το θάνατο του το 1955, ανέλαβε την έκδοση ο γιος του. Η έκδοση του «Αστέρα» χωρίζεται σε τρεις φάσεις. Η πρώτη περίοδος φτάνει μέχρι το 1929. Επανεκδόθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1930 μέχρι το φύλλο 584, 7 Απριλίου 1941. Η Γ' περίοδος ξεκινάει από το φύλλο 585, στις 9 Ιανουαρίου 1950 και φτάνει μέχρι το φύλλο 840 τον Απρίλιο του 1956. Εφημερίδα με γνώση της σημασίας και της αποστολής του Τύπου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στα δημόσια πράγματα της πόλης και αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή για την προπολεμική ιστορία της . Μέσα από τις στήλες της γνωρίζουμε και για την εκδοτική τύχη των άλλων εφημερίδων, κατά την ίδια περίοδο.
Η εφημερίδα «Κρόταλος», ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΠΟΛΓΠΚΟΣΑΤΥΡΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του «Αστέρα», πρέπει να κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο του 1925. Οι τρεις συνεκδότες ήταν ο Α. Λεονάρδος, ο Ν. Ζωγράφος και ο Στεφ. Βαφείδης. Σύμφωνα με τον Χριστόπουλο, εκδόθηκαν σίγουρα 22 φύλλα μέχρι το Σεπτέμβριο του 1925. Κατά τη διάρκεια της έκδοσης οι τρεις διαφώνησαν μεταξύ τους, και το βάρος της έκδοσης του «Κροτάλου» ανέλαβε ο Α. Λεονάρδος, φαρμακοποιός. Ο Λεονάρδος, ήταν σοσιαλιστής στις αντιλήψεις και υποψήφιος με το κόμμα του Παπαναστασίου. Οι άλλοι δύο ανέλαβαν την έκδοση της τρίτης κατά σειρά εφημερίδας της Βέροιας, τη «Βέρροια». Δυστυχώς, δε στάθηκε δυνατό να εντοπιστεί ο τόμος που περιέχει τα φύλλα του «Κρόταλου» στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, λόγω μετεγκατάστασης της Βιβλιοθήκης. Να σημειώσουμε ότι οι τρεις πρώην συνιδιοκτήτες του «Κροτάλου», εμπλέκονται στην πρώτη δημοσιογραφική δίκη που έγινε στη Βέροια, για την αρθρογραφία τους μέσα κυρίως από τις στήλες του «Αστέρα» και της «Βερροίας».
Η τρίτη εφημερίδα η «Βέρροια», εκδόθηκε στις 2 Αυγούστου το 1925. Στο πρώτο φύλλο οι δύο εξηγούν τη διαφωνία τούς «ένεκα αποχρώντων λόγων», με τον Λεονάρδο. Η αρθρογραφία τους, όπως φαίνεται από τα δημοσιεύματα του «Αστέρα», στρέφεται κυρίως εναντίον των γνωμών και αντιλήψεων που εκφράζονται από τις στήλες του «Αστέρα». Ο Στέφανος Βαφείδης επιφορτίστηκε με τα τυπογραφικά και διαδικαστικά της έκδοσης και αποτελούσε τον κύριο ιδιοκτήτη της εφημερίδας.
Ο «Ελεύθερος λόγος», εκδίδεται το 1928, από τον Θρασύβουλο Σμυρλή, με λογότυπο, ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΤΟΠΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΕΝ ΒΕΡΡΟΙΑ. Τις πληροφορίες αντλώ από το φύλλο 46, 12 Αυτούσιου 1929. Σ' αυτό δημοσιεύονται, ένα τηλεγράφημα του (βουλευτή Ιασωνίδη προς τον βουλευτή Παπαδάκη, τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών, που ανέδειξαν δήμαρχο τον Πρωτοψάλτου, δήμαρχο της πόλης επί μία δωδεκαετία και την αποτίμηση ενός αντιβενιζελικού υποψήφιου δημάρχου, του Μ. Χατζηνικολάκη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα άρθρο υμνητικό για τη δράση του μητροπολίτη Πολύκαρπου, που πρόσφατα (1927) τοποθετήθηκε στη μητρόπολη, μετατιθέμενος από τη Φλώρινα.
«Ο Ψύλλος», ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣΑΤΥΡΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΕΝ ΒΕΡΟΙΑ. Οι εκδότες είναι οι: Τάσος Ζάννος, Σπανίδης Γιάννης, Αλεξιάδης Γιάννης (λογοτέχνης και χρονογράφος της πόλης). Το πρώτο φύλλο εκδίδεται στις 16 Ιουνίου 1929. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Αλεξιάδη, η εφημερίδα εκδόθηκε για τρεις Κυριακές, αλλά μετά σταμάτησε εξαιτίας της άποψης κάποιου αρθρογράφου, πιθανόν σε δημοσίευμα της «Βέρροιας». Εξαιτίας της κοινωνικοσατυρικής ύλης μηνύθηκαν και ο Αλεξιάδης τιμωρήθηκε με ένα μήνα φυλακή.
«Φωνή της Βεροίας». Έχω συναντήσει δυο αναφορές για την ύπαρξη αυτής της εφημερίδας. Η πρώτη, αχρονολόγητη, στον πρόλογο του βιβλίου του Παπαδάκη και η δεύτερη σε μια προκήρυξη, που φυλάσσεται στην Ιδιωτική Συλλογή του Μ. Αδαμίδη στα ΓΑΚ-Αρχεία Ν. Ημαθίας. Στην προκήρυξη αυτή, γίνεται λόγος για την αντιπαλότητα των βουλευτών των Φιλελευθέρων, Ιασωνίδη - Παπαδάκη και παρατίθεται δημοσίευμα της «Φωνής της Βέροιας» στις 4/8/1929
«Νέα ζωή». Εφημερίδα που εκδίδεται για πρώτη φορά το 1932, από τον Αντ. Μιχαηλίδη (Αδαλόγλου).
Η «Μακεδονική Ηχώ» εκδόθηκε το 1935 από τον Λώλη Σμυρλή στα ιδιόκτητα τυπογραφεία της οικογένειας Σμυρλή, που παίζει ηγετικό ρόλο στις δημόσιες υποθέσεις της πόλης. Ο εκδότης, λογοτέχνης και ιστοριοδίφης έχει γράψει ιστορικές μονογραφίες τοπικού ενδιαφέροντος. Η εφημερίδα εκδίδεται από το 1935 μέχρι, πιθανόν, το 1940. Έχω συμβουλευτεί το φύλλο 153 (13 Απριλίου 1939), το οποίο περιλαμβάνει εκτός από ένα μήνυμα του μητροπολίτη Πολύκαρπου για το Πάσχα, λογοτεχνικά κείμενα ως επί το πλείστον. Στο ένθετο που κυκλοφόρησε ο ίδιος για την εκδρομή της «Φιλοπτώχου Αδελφότητος Κυριών Βέροιας εις Αθήνας», το 1937, κάτω από τον τίτλο της εφημερίδας υπάρχει ο εξής λογότυπος, ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΟΡΓΑΝΟΝ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ. Ο ίδιος φαίνεται, όπως αναφέρει ο Αδαλόγλου, και ως εκδότης της εφημερίδας "Μακεδόνικα Χρονικά». Η δική μου υπόθεση είναι πως ο τίτλος αυτός αφορά περισσότερο στην ονομασία των εκδόσεων των αυτοτελών εργασιών του. Με το όνομα «ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ» εξέδιδε ο Σμυρλής τις ιστορικές μονογραφίες του, με τη σημείωση ότι τυπώθηκαν στα τυπογραφεία της "Μακεδονικής Ηχούς".
Περισσότερα βλ. Χρήστος Σκούπρας, "Οι εφημερίδες της Βέροιας από την απελευθέρωση μέχρι το 1967", Πολιτιστικά Δρώμενα, 37 (Μαρ.-Απρ. 2005), 7-14.