Η Τοπική Ιστορία στο σχολείο - Ένα μάθημα για τη Βέροια

Η Τοπική Ιστορία στο σχολείο - Ένα μάθημα για τη Βέροια

Η Τοπική Ιστορία είναι μια σύγχρονη πρόταση στη διδακτική πραγματικότητα που έχει σκοπό να συνδέσει τη σχολική γνώση με την έρευνα, να απελευθερώσει το μαθητή από την αφηγηματική προσέγγιση της ιστορίας και να τον οδηγήσει στη βιωμα­τική εμπειρία. Η ιστορία έχει ύπαρξη μόνο από τη στιγμή που οι άνθρωποι την αντιλαμβάνονται και τη βιώνουν και χωρίς αυτά τα στοιχεία παύει να υπάρχει ιστορικότητα.

Μέχρι τώρα στη χώρα μας η Τοπική Ιστορία υπήρξε αντικείμενο ενασχόλη­σης τοπικών λογίων που μέσα απ’ αυτή εκδηλώνουν την αγάπη τους για τον τόπο τους. Οι απόψεις που κυριαρχού­σαν στο χώρο της Ιστορίας ήταν ότι η ιστορία του έθνους- κράτους, η γενική, εθνική ιστορία είναι αυτή που υπηρετεί την ομογενοποίηση των πληθυσμών, ενώ αντίθετα η Τοπική Ιστορία θεωρού­νταν ύποπτη και πιστευόταν ότι αντιστρατευόταν την εθνική ταυτότητα. Από τη δεκαετία όμως του ’70 αλλάζει η φυσιο­γνωμία των ιστορικών σπου­δών. Η μικροϊστορία διεκδικεί χώρο από τις μακροϊστορικές αναλύσεις και “γενική” ιστορία δεν υφίσταται παρά μόνο με την εκδοχή των πολλών και διαφορετικών ιστοριών.

Σήμερα στα σχολεία μας εισάγεται ως μάθη­μα η Τοπική Ιστο­ρία, αναπτύσσεται όμως στο περιθώριο της γενικής- εθνικής ιστορίας και δεν δημιουργούνται οι ανάλογες προϋποθέσεις στη σχολική δραστηριότητα ώστε να υποστηριχθεί.

Η αναφορά της στα σχο­λικά αναλυτικά προ­γράμματα ενέχει τον προαιρετικό χαρακτήρα και δεν υποστηρίζεται από ανάλογα προ­γράμματα. Ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες η Τοπική Ιστορία περιέχεται στα αναλυτικά προγράμματα από τις αρχές του αιώνα (π.χ. Γαλλία) και έχει ως στόχο να ενισχύσει τη γενική ιστορία.

 Με την υποστήριξη της Τοπικής Ιστο­ρίας οι μαθητές της πόλης μας θα έχουν τη δυνατότητα μέσα από αυτό το μάθη­μα να εμπεδώσουν βιωματικά την έννοια του ιστορικού χρόνου και χώρου και της αδιάσπαστης ενότητας τους.

Παραδείγματα θεματογραφίας από τη Βέροια

Τοπογραφία

Η αναζήτηση της προέλευσης των τοπωνυμιών της πόλης, της συνοικίας, της οδού που κατοικεί κανείς, αποτελεί μια καλή εφόρ­μηση γιατί όλοι οι μαθητές ενδιαφέρονται να μάθουν για την ονομασία του χώρου τους π.χ. η λέξη Βέροια είναι σύνθετη από το ρήμα φέρω και από τη λέξη ρους, παράγωγο του ρήματος ρέω, που σημαίνει η πόλη μου έχει άφθονο νερό. Βιώνοντας την ιστορική πορεία μπορεί κανείς να αναζητήσει το ρόλο που έπαιξε το νερό στην ιστορία της Βέροιας μέχρι και τις ημέρες μας.

Καθημερινές δραστηριότητες

Μια άλλη αναζήτηση μπορεί να γίνει στον οικιστικό χώρο της πόλης παρατη­ρώντας τις παραδοσιακές συνοικίες Μπαρμπούτα- Κυριώτισσα και εντάσσο­ντας τες στα ευρύτερα πλαίσια της Βαλ­κανικής αρχιτεκτονικής, οδηγείται από το στενότερο στο ευρύτερο περιβάλλον. Μέσα από αυτή τη θεώρηση μπορούμε να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα για τις λανθασμένες οικιστικές επιλογές των δεκαετιών ’60 -’70 αλλά και στη σύγ­χρονη έλλειψη συνείδησης.

Αναζητώντας τους αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία, αρχαία τείχη, βυζαντι­νές- μεταβυζαντινές εκκλησίες, οθωμανικά μνημεία ανακαλύπτουμε ότι η πόλη διατηρεί τον ίδιο πολεοδομικό ιστό από την αρχαιότητα ως σήμερα. Η αρχαία Βέροια είναι μια χαμένη πολι­τεία. Είναι ένα από τα λιγοστά αστικά κέντρα της Μακεδονίας και μάλιστα με απαράλλακτο το όνομά της όπου οι δια­δεχόμενες η μια την άλλη γενεές βύθισαν την αρχαία πόλη κάτω από νεότερα κτίσματα.

Είναι εντυπωσιακό για την ιστορική συνείδηση των μαθητών να ανακαλύψουν ότι στο υπόγειο πιθανά της πολυ­κατοικίας τους διατηρούνται λείψανα της αρχαίας πόλης.

Καθημερινές δραστηριότητες

Τα επαγγέλματα του χθες οδήγησαν στο χαρακτηρισμό της περιοχής ως αγροτική. Μπορούν οι μαθητές να ανα­ζητήσουν στο σήμερα αν υφίσταται αυτός ο χαρακτηρισμός ή αν η πόλη τους έχει αλλάξει φυσιογνωμία.

Θέματα αυτού του είδους δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να τα προ­σεγγίζουν μέσα από το ίδιο τους το οικο­γενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και να συνειδητοποιήσουν ότι η συλλογική μνήμη των ανθρώπων και οι μαρτυρίες τους διασώζουν ένα μεγάλο σώμα ιστο­ρικών πληροφοριών.

Τοπική κοινωνία

Σταυροδρόμι γεωγραφικό και πολιτι­στικό αποκαλείται η Βέροια. Αναπλάθοντας την εικόνα της τουρκοκρατούμενης Βέροιας πληροφορούμαστε από τον Ελβιγιά Τσελεμπή ότι την Βέροια την κατοικούσαν Έλληνες, Τούρκοι, Εβραί­οι, Λατίνοι (Βλαχόφωνοι), Σέρβοι, Βούλ­γαροι. Η σημερινή εικόνα παρουσιάζει και πάλι στοιχεία πολιτιστικής συνύπαρ­ξης (Βλάχοι, Πόντιοι, Ντόπιοι). Οι μαθη­τές λοιπόν μέσα απ’ αυτή την έρευνα συνειδητοποιούν τη σχέση παρόντος- παρελθόντος. Τους δίνεται η δυνατότητα επεξεργασίας τοπικών ιστορικών πηγών (παράδοση, ιστορικά αρχεία) και βιώνουν ότι ανήκουν κάπου συγκεκριμένα.

Γενικότερα οι μαθητές μέσα από το μάθημα της Τοπικής Ιστορίας έχουν τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν ότι ο σύγχρονος ιστορικός ορίζοντας του στε­νότερου και ευρύτερου περιβάλλοντος είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ίδια τους τη ζωή. Βιώνουν τη μοναδικότητα και την πολυπλοκότητα της δικής τους κοινωνίας όπου εκεί διαμορφώνεται και οικοδομείται το δικό τους παρόν. Ευαι­σθητοποιούνται πάνω στα προβλήματα της Τοπικής κοινωνίας μέσα στην οποία ζουν και νιώθουν την ανάγκη της συμ­μετοχής στη διαδικασία αναζήτησης λύσεων στα προβλήματα. Παραμερίζονται τέλος τα όρια του κλειστού σχολείου και του κόσμου έξω απ’ αυτό, μ’ ένα μάθημα ζωής.

Χαρά Λάμπρη, "Η Τοπική Ιστορία στο σχολείο - Ένα μάθημα για τη Βέροια", Πολιτιστικά Δρώμενα, 32, 2004