Τα επαναστατικά κινήματα πριν το 1821 στην περιοχή μας

Η επανάσταση του 1821 δεν ήταν ο μοναδικός «κεραυνός εν αιθρία», γιατί προηγήθηκαν πολ­λές, ανεπιτυχείς, άλλες επαναστατικές προσπάθειες, που καταπνίγηκαν στο αίμα των υπόδουλων ραγιά­δων.

Εντελώς «τηλεγραφικά» θα σημειώσω μονάχα, ότι έχουμε διάφορες πληροφορίες για τη συμμετοχή και Βεροιωτών σε επαναστατικές κινήσεις και σε γεγονότα και πριν το 1821.

Υπάρχει λοιπόν μια γνώμη για επαφές του γνωστού Βεροιώτη σοφού Ιωάννη Κωττουνίου με την κίνηση του Γάλλου δούκα του Νεβέρ Κάρολου Γονζάγα, ο οποίος προσπάθησε (1603-1625) να απελευθερώσει τους βαλκανικούς λαούς.

Στις 29 Μαρτίου του 1601 εκδόθηκε σουλτανικό διάταγμα («φιρμάνι»), το οποίο στάλθηκε και στον Τούρκο ιεροδίκη της Βέροιας και με το οποίο διατασσόταν η βίαιη στρατολόγηση Γενιτσάρων και στην περιοχή μας, μάλιστα δε γράφεται ότι ο θεσμός αυτός ήταν ήδη παλιά συνήθεια. Το «παιδομάζωμα» τούτο συνεχιζόταν και στα επόμενα χρόνια και προκάλεσε, στα 1705,την αντίσταση των Ναουσαίων (γιατί είχε προγραμματιστεί η στρατολόγηση 50 βλαστών της πόλεως) αλλά η προσπάθεια αυτή είχε δραματικό τέ­λος, αφού οι επαναστάτες (με αρχηγό τον Ζήση Καραδήμο) συνελήφθηκαν και κρεμάστηκαν στον πλάτανο της - πλατείας Δικαστηρίων - Ωρολογίου της Βέροιας, όπου γίνονταν οι απαγχονισμοί.

Στα 1758-1759 η πόλη μας ταράχθηκε από τις εμφύλιες διαμάχες Τούρκων αγάδων, ενώ στην περίοδο 1777 μέχρι 1782 υπόφερε η περιοχή από τις ανταρσίες των Μουσουλμάνων της.

Στα γεγονότα, που είναι γνωστά ως «Ορλωφικά» (στα χρόνια της αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερί­νης, της Β΄), δηλαδή στην περίοδο 1787-1792, ξεσηκώθηκε η Βόρεια Ελλάδα με υποκινητή τον γιατρό Λουδοβίκο ή Λουίζη Σωτήρη. Στην κίνηση μετείχε και η Βέροια με επικεφαλής τον μητροπολίτη Δανιήλ. Όμως, και η προσπάθεια αυτή δεν είχε ουσιαστικό αποτέλεσμα και το μόνο που ξέρουμε είναι ότι είχαν γί­νει δύο συνάξεις δεσποτών, προκριτών και οπλαρχηγών της Βέροιας και άλλων πόλεων, στη Νάουσα και στην Κοζάνη.

Γνωρίζουμε ακόμα ότι και στην περιοχή της Βέροιας άνθισε ο κλεφταρματολισμός. Από τα τουρκικά αρχεία της πόλεώς μας πληροφορούμαστε για πολλούς αρματολούς του 17ου, όπως και του 18ου αιώνα.

Στη Φιλική Εταιρεία ήσαν μυημένοι αρκετοί Βεροιώτες. Διασώθηκαν στοιχεία για τον Γεώργιο Παπα - Λαζάρου (στη Βουδαπέστη), για τον Νάνο ή Νανάκο Περδίκη του Χριστοδούλου (στο Βουκουρέστι), για τον ιεροδιάκονο και αλληλοδιδάσκαλο Καλλίνικο (που απαγχονίστηκε στα Χανιά) και για τον Δημήτριο Μακρή (που κατοικούσε στη Ρωσία). Βέβαια, μυημένοι ήσαν και οι γνωστοί καπετάνιοι της περιοχής Γέρο-Καρατάσιος, οι κλεφταρματολοί των Πιερίων Σύροι ή Συροπουλαίοι και Πετσαβαίοι, ο Λιόλιος ο Ξηρολειβαδιώτης, ο Ναουσαίος Ζαφειράκης κ.α.

Απόσπασμα από την εργασία του Γιώργου Χιονίδη, Η συμβολή της Βέροιας στην επανάσταση του 1821,Βέροια, 1985