Βεροιώτικες συνοικίες - Κυριώτισσα

Η γραφική συνοικία της Κυριώτισσας αποτελεί ένα θαυμάσιο δείγμα των πολυάριθμων χριστιανικών συνοικιών που μαζί με τις μουσουλμανικές και την εβραϊκή συνοικία (Μπαρμπούτα) συνέθεταν τον αστικό ιστό στα χρόνια της οθωμανοκρατίας.
Χριστιανοί, Μουσουλμάνοι, Εβραίοι, και άλλες μικρότερες εθνοτικές ομάδες, όπως οι Αθίγγανοι κατοικούσαν στους περιμαντρωμένους μαχαλάδες της πόλης διατηρώντας τις δικές τους συνήθειες και τα έθιμα τους.
Στη συνοικία της Κυριώτισσας, ελικοειδείς πλακόστρωτοι δρόμοι και δαιδαλώδη καλντερίμια οδηγούν τα βήματα του επισκέπτη σε μια περιπετειώδη περιπλάνηση. Οι παλιές πέτρινες κατοικίες, κτισμένες η μια πλάι στην άλλη, μαρτυρούν τη σπάνια αρχιτεκτονική παράδοση της πόλης. Οι στέγες μοιάζουν να ακουμπούν μεταξύ τους, ενώ οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά) - βαμμένες με χρώματα ζωηρά - ξεπροβάλλουν σε διαφορετικά ύψη. Οι Βαριές δίφυλλες πόρτες αναμένουν να τις διαβούμε.
Οι κλειστές οικοδομικές νησίδες κλείνουν πολλές φορές στην καρδιά τους έναν χριστιανικό ναό. Πίσω από τους ψηλούς αυλόγυρους και δίπλα στα γραφικά σοκάκια ξεπροβάλλουν μικρές λιθόκτιστες εκκλησίες. Δυσδιάκριτες από μακριά, λιτές, αναδύουν τη γοητεία των αιώνων που εσωκλείουν.
Χάρη στις επεμβάσεις προστασίας και ανάπλασης του ιστορικού κέντρου της Βέροιας, αξιόλογα δείγματα της τοπικής αρχιτεκτονικής έχουν διασωθεί και αποκατασταθεί.

Ναοί της συνοικίας

Άγιος Σάββας -  Παναγία Κυριώτισσα: Πρόκειται για τον κεντρικό ναό της συνοικίας. Από την παλαιότερη τρίκλιτη βασιλική του 14ου αιώνα διατηρούνται ο ανατολικός τοίχος και οι διαχωριστικοί τοίχοι της πρόθεσης και του διακονικού. Το υπόλοιπο τμήμα του ναού χρονολογείται στις αρχές του 19ου αιώνα. Η κόγχη του ιερού, εξωτερικά, φέρει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και εσωτερικά τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.

Άγιος Ανδρέας: Μικρός μονόχωρος ναός του 15ου αιώνα, ο οποίος αργότερα απέκτησε συνεχή κλειστή στοά στη βόρεια και την ανατολική πλευρά του. Όλοι οι χώροι σήμερα καλύπτονται με κοινή τετράριχτη στέγη. Οι τοιχογραφίες που κοσμούν το ιερό και την εξωτερική όψη του βόρειου τοίχου χρονολογούνται στο 15ο αιώνα, ενώ οι υπόλοιπες στα 1720.

Παναγία Γοργοϋπήκοος: Μονόχωρος ναός του 15ου αιώνα, ο οποίος στις αρχές του 19ου εντάχθηκε ως διακονικό σε τρίκλιτο ναό. Τοιχογραφίες του τελευταίου τετάρτου του 15ου αιώνα κοσμούν το σωζόμενο τμήμα του αρχικού ναού.

Υπαπαντή του Χριστού: Δίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, η οποία ανοικοδομήθηκε στα ερείπια τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής με νάρθηκα. Οι παλαιότερες τοιχογραφίες του ναού (τελευταίο τέταρτο του 15ου αι.) σώζονται στην κόγχη του ιερού. Το 1706 τοιχογραφήθηκαν, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, ο κυρίως ναός και το βόρειο κλίτος.

Άγιος Βλάσιος: Η αρχικά μονόχωρη εκκλησία (14ος αι.) διαμορφώθηκε σε τρίκλιτη, πιθανώς στα μέσα του 16ου αιώνα. Στον αρχικό πυρήνα έχουν διασωθεί τοιχογραφίες, οι οποίες αποδίδονται στο ζωγράφο Γεώργιο Καλλιέργη και χρονολογούνται γύρω στο 1320. Στα μέσα του 14ου αιώνα η εκκλησία επεκτάθηκε με την προσθήκη στοάς στη νότια πλευρά της και κοσμήθηκε με τοιχογραφίες. Δύο αιώνες αργότερα χτίστηκε και τοιχογραφήθηκε η στοά στη βόρεια πλευρά της. Στην εκκλησία σώζονται επίσης τοιχογραφίες του β” μισού του 17ου αιώνα (ανατολική και βόρεια πλευρά βόρειου κλίτους).

Παναγία Βαλτεσσινή – Εισόδια της Θεοτόκου: Τρίκλιτη βασιλική των αρχών του 18ου αιώνα.

Άγιοι Ανάργυροι: Μονόχωρος ναός των αρχών του 18ου αιώνα με υποτυπώδη νάρθηκα. Η ζωγραφική του ναού, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή, χρονολογείται στο έτος 1706.

Το Αρχοντικό Σαράφογλου
Το Αρχοντικό Σαράφογλου, στη συνοικία της Κυριώτισσας, καταλαμβάνει δεσπόζουσα θέση σε μια τυπική οικοδομική νησίδα που εκτείνεται γύρω από τη μεταβυζαντινή εκκλησίας της Παναγίας Βαλτεσσινής. Η αρχική κατασκευή του κτιρίου ανήκει στον 18ο αιώνα. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αποκτά την εικόνα της πλούσιας αστικής κατοικίας με πολυάριθμα δωμάτια και αξιόλογο εσωτερικό διάκοσμο, οι οποίες όμως διατήρησαν τη μορφολογική του ενότητα. Εντυπωσιακός είναι ο ισόγειος χώρος, ο οποίος στο μεγαλύτερο ποσοστό του είναι ημιυπαίθριος με πολλά ξύλινα υποστυλώματα που του προσδίδουν θεατρικότητα. Στον όροφο αναπτύσσονται οι οντάδες, γύρω από τη σάλα, η οποία στην αρχική κατασκευή ήταν χαγιάτι.

Από τον τουριστικό οδηγό "Βέροια", Δημοτική Επιχείρηση Τουριστικής Ανάπτυξης, 2007, εμπλουτισμένο με νέες πληροφορίες.