Σχετικά με τη μεταφορά του αγίου Αντωνίου από τα Πιέρια στη Βέροια διασώζεται παράδοση η οποία θέλει την άμαξα που μετέφερε το λείψανο του αγίου να περνάει από διάφορα χωριά του κάμπου της Βέροιας και να καταλήγει στην πόλη, παραπλεύρως του ναού του, εκεί όπου μέχρι σήμερα σώζεται η μουριά όπου σταμάτησαν τα βόδια.

Σύμφωνα με την παράδοση λοιπόν, όταν βρέθηκε το σώμα του αγίου από κηνυγούς ξεκίνησε έριδα για το ποιοι θα το πάρουν για να το μεταφέρουν στον τόπο τους. Μετά από συζητήσεις κατέληξαν στο να τοποθετήσουν το σώμα σε μια άμαξα την οποία έσυραν βόδια. Τα βόδια ξεκίνησαν και μετά τη διάβαση του ποταμού Αλιάκμονα φαίνονταν ότι θα κατευθυνθούν προς τη Θεσσαλονίκη. Όμως η πορεία του άλλαξε... Περνώντας, λοιπόν, από τον τόπο όπου σήμερα το χωριό Κουλούρα έκαναν στο κέντρο του χωριού τρεις κύκλους και εξαιτίας αυτού του γεγονότος το χωριό ονομάστηκε Κουλούρα. Έπειτα, στην έκταση όπου το χωριό Σταυρός τα βόδια έκαναν το σημείο του Σταυρού και εξαιτίας αυτής της κίνησης έλαβε το χωριό το όνομά του. Τη Μέση διήλθαν από τη Μέση της εκτάσεώς της κ.ο.κ., ενώ από την Ξεχασμένη, ξέχασε να περάσει μέσα από το χωριό. Τα βόδια συνέχισαν την πορεία τους και κατέληξαν εκεί όπου ήταν η πατρική οικία του αγίου στη Βέροια, όπου και εκκλησία τιμώμενη στην Παναγία. Η άμαξα σταμάτησε στον αύλειο χώρο του ναού, όπου μεχρι σήμερα σώζεται η μουριά. Εκεί ετάφη ο άγιος και αργότερα κατασκευάστηκε ναός προς τιμήν του Αγίου.

Περισσότερα βλ. Αναστάσιος Χριστοδούλου, Ιστορία της Βέροιας, 1960, 52-53. Την παράδοση αυτή καταγράφει και ο μοναχός Αρσένιος Μπογιαλής. Βλ. Γεώργιος Χιονίδης, Ο Όσιος Αντώνιος, ο Νέος, Βέροια, 1965, 57-58.

Όσιος Αντώνιος και ψυχικές ασθένειες

Ο άγιος Αντώνιος συνδέθηκε ιδιαίτερα με τις ψυχικές ασθένειες. Ο λόγος που συνέβη αυτό κρύβεται μέσα στη ζωή του αγίου, ο οποίος σύμφωνα με τα αγιολογικά κείμενα ταλαιπωρήθηκε από δαιμονικές επιδράσεις και πειρασμούς. Λόγω της υπομονής και του πνευματικού του αγώνα έλαβε το χάρισμα από το Θεό να θεραπεύει τους ψυχικά ασθενείς.

Έτσι λοιπόν η φήμη του αγίου ως θεραπευτή των ψυχικά αρρώστων ασθενών προκάλεσε την αθρόα προσέλευσή τους στο ναό του στη Βέροια με σκοπό τη θεραπεία. Ο μεγαλύτερος αριθμός ασθενών συγκεντρωνόταν τις ημέρες της γιορτής του, στις 17 Ιανουαρίου. Η προέλευσή τους ήταν από όλες τις περιοχές της Μακεδονίας, όπως μαρτυρείται από σχετικά έγγραφα, ενώ ο χρόνος παραμονής τους κυμαινόταν από λίγες μέρες μέχρι και την αποθεραπεία τους. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους φιλοξενούνταν σε ειδικά δωμάτια στον παρακείμενο ξενώνα του ναού. Όπως καταγράφεται στην τοπική ιστοριογραφία πολλές περιπτώσεις ασθενών θεραπεύτηκαν μερικώς ή ολικώς. 

Περισσότερα βλέπε ενδεικτικά: Παντελεήμων Καλπακίδης (Μητρ. Βεροίας και Ναούσης), Ιστορία και Προσφορά ιερού ναού Αγίου Αντωνίου Πολιούχου Βεροίας, Βέροια, 2004, 51-54, Γεώργιος Χιονίδης, Ο Όσιος Αντώνιος, ο Νέος εκ της Μακεδονικής Βέροιας,Βέροια, 1955, 70-72.

Ο Όσιος Αντώνιος ο Νέος, Πολιούχος της Βέροιας

Η βιογραφία του Πολιούχου της Βέροιας Οσίου Αντωνίου έχει καταγραφεί ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Νεότερες μελέτες έφεραν στο φως επιπλέον στοιχεία και κείμενα για τη ζωή του. Κατά γενική παραδοχή και σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, ο άγιος Αντώνιος ήκμασε στα τέλη του 10ου ή στις αρχές του 11ου αιώνα, σύμφωνα με την πρόταση του μακαριστού Βυζαντινολόγου Σ. Κίσσα.

Όσον αφορά τους βιογράφους του, αγιολογικά κείμενα για τον όσιο Αντώνιο έχουν συντάξει ο Επίσκοπος Καστορίας Κύρος, κατά τα τέλη του 11ου αιώνα και ο Σακελλίων της Βέροιας Κωμανίτζης τον 14ο αιώνα. Επίσης, βιογραφία του οσίου περιλαμβάνει και η δεύτερη ακολουθία του (1802) η οποία αναπαράγεται και σε επόμενες. Μια ακόμα βιογραφία συνέταξε και ο μοναχός Αρσένιος Μπογιαλής, ο οποίος μόνασε για πολλά χρόνια στη μονή του Τιμίου Προδρόμου (Σκήτη Βέροιας). Σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Χιονίδη ο μοναχός Αρσένιος στην καταγραφή του βίου του οσίου περιλαμβάνει στοιχεία τα οποία μεταφέρουν την προφορική παράδοση της μονής, περί της βιοτής του Αγίου Αντωνίου. Τέλος, σύντομες καταγραφές του βίου του αγίου περιέχονται σε νεότερες εκδόσεις.

Περισσότερα για τα αγιολογικά κείμενα τα σχετικά με τον όσιο Αντώνιο το Νέο βλ. Παντελεήμων Καλπακίδης (Μητρ.)Ο Πολιούχος της Βέροιας όσιος Αντώνιος ο νέος, Βέροια, 2004, όπου και αναλυτικά στοιχεία.

Παρακάτω παρουσιάζεται σύντομος βίος του αγίου Αντωνίου.

----------------------------------------------------------------

Ο Όσιος Αντώνιος καταγόταν από ευσεβείς και πλούσιους γονείς και έζησε κατά τον 10ο αιώνα. Νέος ακόμα, έγινε μοναχός στη σκήτη της Βέροιας, κοντά στην κοιλάδα του ποταμού Αλιάκμονα. Οι πνευματικοί του αγώνες κράτησαν είκοσι χρόνια στη σκήτη. Πνευματικά ώριμος, με την ευχή του ηγουμένου της Σκήτης, αποσύρθηκε σε σπήλαιο, όπου έζησε ακόμα πενηντατέσσερα χρόνια ασκητικών γυμνασμάτων. Η Εκκλησία τιμώντας τον, τον θεώρησε Μέγα και γι’ αυτό τον ονόμασε Νέο σε σχέση με τον παλαιότερο διδάσκαλο της ερήμου Άγιο Αντώνιο τον Μέγα. Ο Όσιος Αντώνιος κοιμήθηκε με ειρήνη σε ηλικία 94 ετών.

Μοναδικές απολαύσεις του ήταν η εγκράτεια και η εξαντλητική νηστεία, με την οποία κατανικούσε τα πάθη του σώματος. Έτρωγε μόνο μία φορά την εβδομάδα τα λίγα χόρτα που φύτρωναν γύρω από το σπήλαιό του, αποφεύγοντας με τον τρόπο αυτό την υπερηφάνεια, με την οποία προσπαθούσε ο διάβολος να τον παρασύρει στην πτώση.

Προσπαθώντας λοιπόν ο πονηρός να πραγματοποιήσει τον στόχο του εμφανιζόταν στον όσιο πολλές φορές, άλλες φορές για να τον τρομάξει και να σταματήσει τους πνευματικούς του αγώνες και άλλοτε καλοπιάνοντάς τον και επαινώντας τον για να τον ρίξει στην υπερηφάνεια. Έτσι λοιπόν μία φορά, ο διάβολος εμφανίστηκε και πάλι κατά τη διάρκεια της νύκτας μέσα στο σπήλαιο που έμενε ο όσιος, ως άγγελος φωτός επαινώντας τον για τις αρετές του. Έχοντας πείρα ο όσιος από τις πονηρίες του διαβόλου τον απέκρουσε για πολλοστή φορά, κι ενώ αυτός διαλυόταν με ισχυρό θόρυβο, θείο φως κάλυψε τον όσιο και πλημμύρισε το σπήλαιο. Η χάρη του Θεού σκέπασε από τότε τον εκλεκτό ασκητή και η φήμη του διαδόθηκε τόσο πολύ, ώστε πλήθη λαού προσέτρεχαν προς αυτόν για να απολαύσουν την ευλογία του.

Ο όσιος όμως επιθυμούσε και επεδίωκε να απολαύσει την απόλυτη ησυχία, αυτή που ανεβάζει τον άνθρωπο προς τον Θεό. Θέλοντας, λοιπόν, να αποφύγει τους πολλούς επισκέπτες που του στερούσαν την γλυκύτητα της ησυχίας και της απρόσκοπτης αφοσιώσεως στον Θεό, εγκατέλειψε το σπήλαιό του και αποσύρθηκε σε έναν ερημικό τόπο κοντά στο ποτάμι. Εκεί ζούσε μέσα στις λόχμες υπομένοντας για χάρη του Θεού τον καύσωνα της ημέρας και το ψύχος της νύκτας.

Η ταλαιπωρία της μακροχρόνιας και αυστηρής ασκήσεως τον καταπόνησαν τόσο, ώστε αναγκάσθηκε να επιστρέψει στο σπήλαιο, στο οποίο είχε ζήσει τα πρώτα χρόνια, και εκεί δεχόταν μέχρι τα βαθειά του γηρατειά τις επισκέψεις των πιστών.

Όταν κατάλαβε ότι εγγίζει το τέλος του, λίγο πριν από την εορτή των Χριστουγέννων, παρακάλεσε τους ευσεβείς χριστιανούς που τον επισκεπτόταν να τον αφήσουν μόνο του και ειδοποίησε έναν ιερέα, για να του μεταδώσει τα άχραντα μυστήρια για τελευταία φορά ως εφόδιο Ζωής Αιωνίου. Την πρώτη Ιανουαρίου ξάπλωσε στο έδαφος και αφού έψαλε επίκαιρους ύμνους, σταύρωσε τα χέρια του και παρέδωσε το πνεύμα του στα χέρια του Θεού.

Δεκαέξι ημέρες παρέμεινε ο όσιος νεκρός μέσα στο σπήλαιο και μία υπερφυσική λυχνία έκαιε πάνω από το λείψανό του, μέχρις ότου ένας πλούσιος Βεροιεύς ανέβηκε με μεγάλη συνοδεία στο βουνό, όπου ήταν το σπήλαιο του οσίου Αντωνίου για να κυνηγήσει. Οδηγούμενοι από τα γαυγίσματα των σκύλων και από ένα χέρι ου φαινόταν επάνω από το σπήλαιο και τους καλούσε προς το μέρος του, ανακάλυψαν οι κυνηγοί το όσιο πλημμυρισμένο από το θείο φως, αλώβητο και γεμάτο από ευωδία.

Κάποιοι από τους κυνηγούς ειδοποίησαν τότε τον αρχιερέα της πόλης, ο οποίος συγκέντρωσε κλήρο και λαό και με λαμπάδες και μύρα έφθασαν στο σπήλαιο. Επειδή υπήρχε διαφωνία για το που θα έπρεπε να ενταφιαστεί το τίμιο λείψανο του το τοποθέτησαν πάνω σε ένα κάρο το οποίο το σέρνανε βόδια και το άφησαν ελεύθερο ώστε ο άγιος να αποφασίσει που θέλει να ενταφιαστεί.

Έτσι λοιπόν άρχισε το κάρο αυτό με το λείψανο του αγίου να περιδιαβαίνει τα πλησιόχωρα χωριά της Βέροιας (Κουλούρα, Διαβατός, Ραψομανίκη, Ξεχασμένη, Σταυρός) τα ονόματα των οποίων σχετίζονται με το πέρασμα του αγίου.

Το κάρο τελικά σταμάτησε στον προαύλιο χώρο του ιερού ναού Παναγίας Καμαριωτίσσης στην Βέροια, εκεί που βρισκόταν και η πατρική οικία του οσίου Αντωνίου (στη μουριά στο προαύλιο του σημερινού ναού). Εκεί λοιπόν ο όσιος πατήρ ημών Αντώνιος ο Νέος ετάφη. Μετά την ανακομιδή του λειψάνου του, τοποθετήθηκε σε λάρνακα μέσα στον ιερό ναό Παναγίας Καμαριωτίσσης όπου άρχισε να τιμάτε ο όσιος ως πολιούχος της Βέροιας. Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα στην θέση του ναού της Παναγίας Καμαριωτίσσης η ευσέβεια των Βεροιέων ανήγειρε τον περιφανή ναό του Οσίου Αντωνίου του Νέου.

Πηγή για το βίο του αγίου βλ.εδώ.

Σήμερα τα Φώτα κι'  ο Φωτισμός...

Θεοφάνεια στη Βέροια από την Τουρκοκρατία ως τα νεώτερα χρόνια

Κατά τη γιορτή των Θεοφανείων, μετά την οριζόμενη εκκλησιαστική ακολουθία, είθισται σε διάφορα μέρη, να αγιάζονται τα νερά. Στη Βέροια, η οποία διαρρέεται από τον Τριπόταμο και έχει πλούσιους υδάτινους πόρους δε θα μπορούσε ο αγιασμός των υδάτων να γίνεται μόνο εντός των ναών της πόλης. 

Ήδη από τα χρόνια της οθωμανοκρατίας και συγκεκριμένα από το 1869 μετά την μεγαλόπρεπη ακολουθία που τελούνταν στο μητροπολιτικό ναό της πόλης, πλήθος κόσμου, με πρώτο το μητροπολίτη Βεροίας και Ναούσης και το ιερατείο του, κατευθύνονταν στις ροές του Τριποτάμου στο σημείο της γέφυρας Καραχμέτ. Λίγα χρόνια αργότερα το σημείο ρίψης του Τιμίου Σταυρού μετατοπίστηκε στην παραπάνω γέφυρα τη λεγόμενη του Φούρναρη, απ'  όπου υπάρχουν και ορισμένες φωτογραφίες που επιβεβαιώνουν τις πληροφορίες. Τέλος, τα επόμενα χρόνια το σημείο ρίψης του Σταυρού μετατοπίστηκε ακόμη μία φορά στη γέφυρα του Χατζηκάβουρα, στην περιοχή Μουαρίφ. Στο ίδιο σημείο τελείται ο αγιασμός των υδάτων μέχρι σήμερα.

Σύμφωνα με το τελετουργικό ο μητροπολίτης το πρωί τελούσε τη Θεία Λειτουργία στο μητροπολιτικό ναό. Από εκεί με πομπή κατευθυνόταν συνοδευόμενος από το ιερατείο και το πλήθος μέσω της οδού Κεντρικής στη γέφυρα του Χατζηκάβουρα, όπου γινόταν η ρίψη του Τιμίου Σταυρού. Ακολούθως, η πομπή επέστρεφε στον ναό του Πολιούχου Αγίου Αντωνίου, όπου εκφωνούνταν ο πανηγυρικός της ημέρας. Από το 1970, περίπου, ο μητροπολίτης λειτουργεί στο ναό του Πολιούχου και από εκεί με πομπή κατευθύνεται στην ίδια περιοχή για τον αγιασμό των υδάτων.

Την ευλαβική αυτή θρησκευτική συνήθεια των Βεροιωτών από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι και τα χρόνια του Μεσοπολέμου περιγράφει ο Αναστάσιος Χριστοδούλου στο έργο του Ιστορία της Βέροιας. Από αυτό παρατίθεται το παρακάτω απόσπασμα:

ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ

Η μεγάλη αυτή έορτή τής Χριστιανοσύνης ήτο διά την Βέροιαν μία ξεχωριστή και πανηγυρική θρησκευτική τελετή, καθ’ ην το Ελληνικόν στοιχειον επεδεικνύετο τρόπον τινά εις τούς Τούρκους, έν όλη τη αίγλη τη λαμπρότητι και μεγαλοπρεπεία.

Η κατάδυσις του Τιμίου Σταυρού εθεσπίσθη το πρώτον υπό του Μη­τροπολίτου Βενεδίκτου το 1869 να γίνεται εις τον Τριπόταμον που δια­σχίζει την πόλιν μας, από της γεφύρας της «Καρχμέτης». Λόγω όμως του ακαταλλήλου της τοποθεσίας μετετοπίσθη εις το «Κιόσκι», όπου σήμερον το Ε΄ Δημοτικόν Σχολειον. Αργότερον προετιμήθη η παρά το «Μουαρίφ» αμφιθεατρική και απέραντος τοποθεσία όπου συνεχίζεται έκτοτε μέχρι σήμερον. 

Ό Τίμιος Σταυρός, ερρίπτετο υπό του Αρχιερέως από της γραφικής και μεγαλοπρεπούς, λίθινης διτόξου γεφύρας του ποταμού, παρασυρθείσης υπό της τελευταίας πλημμύρας το 1935 και μήπω μέχρι σήμερον ανεγερθείσης.

Η θέα την οποίαν ενεφάνιζεν ο ποταμός, αι πλαγιαί και το αμφιθεατρικόν σύνολον, ήτο φαντασμαγορική, με τας ποικίλας αμφιέσεις των Βεροιωτών και Βεροιωτισσών. Τα φέσια των ανδρών παρουσίαζον λειμώνα από κατακόκκινες παπαρούνες, αι δε εορτάσιμοι στόλαι των γυναικών, πί­νακα αφαντάστου ζωγραφικής, ζωηρών και ποικίλων χρωμάτων.

Περιστεραί κρατούμεναι υπό των μικρών, απελύοντο εν καιρώ και πορτοκάλια πάμπολλα ερρίπτοντο εις τον ποταμόν, μετά την έξοδον δε των δυτών εκ του ποταμού έφιπποι αναμένοντες την στιγμήν, εναγωνίως, εισήρχοντο εις τον παταμόν θριαμβευτικώς.

Επί Τουρκοκρατίας η πομπή εγίνετο εν πάση μεγαλοπρε­πεία πλαισιουμένη υπό των αρχών και στρατού ένθεν και ένθεν τιμητικώς παρακολουθούντος. Οι Τούρκοι μ’ όλον ότι δεν εχώνευον την επίδειξιν των «Γκιαούρηδων», εν τούτοις εκ περιεργείας, παρίσταντο εις την τελετήν, νιπτόμενοι μετά τον αγιασμόν των υδάτων, πίνοντες και γεμίζοντες στάμνες ηγιασμένου ύδατος.

Η πομπή επιστρέφουσα εν κατανύξει κατέληγεν εις τον περίβολον του Αγίου Αντωνίου, όπου ο Αρχιερεύς από της κλίμακος του εξώστου του Ηγουμενείου εξεφώνει κατάλληλον τη ημέρα λόγον.

Η περιφορά του Τιμίου Σταυρού ανά την πόλιν εγίνετο αυθημερόν υπό της Εφορίας των σχολείων, υπέρ των εκπαιδευτηρίων μας. Οι δίσκοι επληρούντο νομισμάτων, τα όποια οι Βεροιείς ευχαρίστως προσέφερον, γνωρίζοντες ότι ταύτα θα εδαπανώντο, προς μόρφωσιν και έκπαίδευσιν των τέκνων των. Ενώ σήμερον τούτο κατήντησεν εκμετάλλευσις υπό των δυτών. Οι νεωκόροι μετά την τελετήν διένειμον κατ' οίκον τα εις τας εξέδρας του αγιασμού πορτοκάλια ευχόμενοι το «έτη πολλά» και δεχόμενοι το σχετικόν φιλοδώρημα.

Αναστάσιος Εμμ. Χριστοδούλου

Ιστορία της Βέροιας, Βέροια, 1960, 99.