Αποκριά στη Βέροια στο α΄ μισό του 20ου αιώνα

Οι πρώτες ακριβείς πληροφορίες για καρναβαλικές εκδηλώσεις στον 20ο αιώνα προέρχονται από την εποχή του Μεσοπολέμου. Πιο συγκεκριμένα, στα μέσα της δεκαετίας του 1920 το επίκεντρο του καρναβαλιού ήταν η Πλατεία Ωρολογίου. Κάτω από τον «Πύργο του Ωρολογίου»συγκεντρώνονταν οι Βεροιώτες μεταμφιεσμένοι, φορώντας μάσκες διαφόρων ζώων ή πολιτικών προσώπων και διασκέδαζαν με μουσική και χορό, ενώ το πρόγραμμα συμπληρωνόταν με διάφορες θεατρικές παραστάσεις. Παράλληλα, από φωτογραφικά τεκμήρια επιβεβαιώνεται η αρχή του εκδυτικισμού του παραδοσιακού καρναβαλιού, αφού οι καρναβασλιστές μεταμφιέζονται χρησιμοποιώντας στολές που δυτικού τύπου (Εικ. 1). Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά κατά την οποία γίνεται λόγος για μεταμφιέσεις με τη χρήση προσωπείων τα οποία απεικόνιζαν πολιτικούς της εποχής. Επίσης, πολλοί από τους συμμετέχοντες συνέχισαν να μεταμφιέζονται φορώντας παραδοσιακές στολές διαφόρων ειδών.

Κατά τη δεκαετία του 1930 η γιορτή της αποκριάς στη Βέροια συνέχισε στο ίδιο με τα προηγούμενα χρόνια πνεύμα. Επιπλέον στοιχεία για τη συγκεκριμένη περίοδο συλλέγονται και από φωτογραφικά τεκμήρια. Το συγκεκριμένο υλικό πιστοποιεί την αναβίωση των πατροπαράδοτων αποκριάτικων εθίμων στην πόλη και πληροφορεί για τον τρόπο που μεταμφιέζονταν οι Βεροιώτες αυτή την περίοδο. Έτσι, επαληθεύεται η πληροφορία της αναβίωσης του εθίμου των «Καπεταναραίων», του οποίου οι ρίζες βρίσκονται, με τη μορφή που αυτό είναι γνωστό, στα οθωμανικά χρόνια (Εικ. 2). Επίσης, παρατηρείται η αυξανόμενη επιρροή των ξένων προτύπων στην κοινωνία του Μεσοπολέμου, καθώς μειώνεται σταδιακά η χρήση των παραδοσιακών στολών για τις μεταμφιέσεις και προτιμάται η μεταμφίεση σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα.

Πιο συγκεκριμένα, σε μία φωτογραφία, στην οποία εικονίζονται τρία πρόσωπα, διακρίνεται ένας άνδρας, ο οποίος φορά φράκο, ψηλό καπέλο και στο χέρι κρατά μπαστούνι, ενώ τα άλλα δύο πρόσωπα παρουσιάζονται το μεν ένα ως πιερότος, το δε άλλο φαίνεται να φορά στολή η οποία περιέχει τόσο παραδοσιακά, όσο και πιο μοντέρνα στοιχεία (Εικ.3). Η σύνθεση στοιχείων, τόσο από την τοπική παράδοση, όσο και από την ευρωπαϊκή επιβεβαιώνεται και από μια άλλη φωτογραφία η οποία απεικονίζει μαθήτριες, οι οποίες φωτογραφίζονται την περίοδο της αποκριάς του έτους 1932 (Εικ. 4). Στη φωτογραφία απεικονίζονται δεκαπέντε μαθήτριες, εκ των οποίων ορισμένες επέλεξαν για τη μεταμφίεσή τους παραδοσιακές φορεσιές, άλλες πάλι ευρωπαϊκά φορέματα και τέλος άλλες συνδύασαν παραδοσιακές φορεσιές με στοιχεία από ευρωπαϊκά φορέματα και άλλα εξαρτήματα. Άξιο παρατήρησης είναι και το γεγονός ότι οι μαθήτριες της φωτογραφίας ολοκληρώνουν την αποκριάτικη εικόνα τους με έντονο βάψιμο και ορισμένα κοσμήματα.

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών και ο Ευεργέτης των Σχολών της Βέροιας Δημήτριος Ρακτιβάν

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών ως γιορτή της Παιδείας και η συνακόλουθή ανάδειξή τους σε προστάτες της ανάγεται στα βυζαντινά χρόνια και συγκεκριμένα στον 11ο αιώνα.

Από τον 19ο αιώνα υπάρχουν μαρτυρίες σύμφωνα με τις οποίες η γιορτή συνδέεται και με την σχολική και την εκπαιδευτική διαδικασία, αφού αναδείχτηκε σε ημέρα τιμής και μνήμης δασκάλων και ευεργετών των σχολείων των ελληνικών κοινοτήτων. Η πρώτη μαρτυρία αναφέρεται στην κοινότητα Σταυροδρομίου Κωνσταντινουπόλεως το έτος 1805.

Κάτι ανάλογο ίσχυσε και στη Βέροια, τουλάχιστον, από το έτος 1893, οπότε ο μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης Κοσμάς θέσπισε την τέλεση μνημόσυνου για την ανάπαυση της ψυχής του προ ολίγου εκλιπόντος ευεργέτη των Σχολών της Κοινότητας Δημήτριου Ρακτιβάν. Η παραπάνω ενέργεια αποτελεί το ένα σκέλος της τιμητικής απόφασης που έλαβαν τα κοινοτικά σωματεία της Βέροιας ως ένδειξη τιμής και ευχαριστίας προς τον ευεργέτη, ο οποίος με το θάνατό του παρείχε 100 λίρες Τουρκίας ετησίως για τις ανάγκες των Σχολών.

Πέρα από το κατ’ έτος μνημόσυνο, η Κοινότητα αποφάσισε να αναρτήσει Πορτραίτο του ευεργέτη στην αίθουσα του Μελέτειου Παρθεναγωγείου. Αργότερα, η ελαιογραφία τοποθετήθηκε στην αίθουσα του Ελληνικού Γυμνασίου και σήμερα κοσμεί την αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου της Βέροιας.

Επιπλέον, η Κοινότητα αποφάσισε να κατασκευάσει την προτομή του, η οποία θα τοποθετούνταν στον προαύλιο χώρο του μητροπολιτικού μεγάρου. Η προτομή κατασκευάστηκε από τον Κεφαλονίτη γλύπτη Γεώργιο Μπονάνο και σε αυτήν χαράχτηκε ελεγείο του καθηγητή Π. Καπλανίδη. Με την άφιξή της στη Βέροια τοποθετήθηκε όπισθεν του παλαιού μητροπολιτικού μεγάρου μέχρι το έτος 1957, οπότε μεταφέρθηκε μπροστά στο Γυμνάσιο της πόλης και σημερινό Δημαρχείο όπου και βρίσκεται μέχρι σήμερα.

Η Κοινότητα της Βέροιας προκειμένου να τιμήσει τον ευεργέτη Δημήτριο Ρακτιβάν, ο οποίος κληροδότησε στα σχολεία της, 100 λίρες Τουρκίας ετησίως, αποφάσισε να παραγγείλει την προτομή του. Αυτή είναι έργο του Κεφαλονίτη γλύπτη Γεωργίου Μπονάνου και τοποθετήθηκε στον αύλειο χώρο του παλιού μητροπολιτικού μεγάρου ενώ αρκετά χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στη σημερινή θέση, στην είσοδο του Δημαρχείου της πόλης.

Για τον Δημήτριο Ρακτιβάν, ο Βεροιώτης καθηγητής Π. Καπλανίδης συνέταξε ελεγείο, το οποίο χαράχτηκε στη στήλη της προτομής. Με τη μετάφρασή του ασχολήθηκε ο βεροιώτης συγγραφέας κ. Θωμάς Γαβριηλίδης, ο οποίος και παρουσίασε την ελεύθερη απόδοσή του.

ΔΗΜΗΤΡΙΩ ΡΑΚΤΙΒΑΝ ΕΥΕΡΓΕΤΗ
ΓΕΝΝΗΘΕΝΤΙ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ
ΤΗ Β ’ ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΑΩΚΖ
ΑΠΟΒΙΩΣΑΝΤΙ Δ’ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ
ΤΗ Δ’ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΑΩ Γ
ΕΞ ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ
ΟΙ ΣΥΜΠΟΛΙΤΑΙ ΑΥΤΟΥ ΒΕΡΡΟΙΕΙΣ
Ρακτιβάν εστι το σήμα Μακηδόνος, ος πέλεν έρνος
ευθαλές εκ Βερροίης εϋκτιμένης πτόλιος.
Φως γλυκυδερκές ιδών Δημήτριος ηελίοιο
εσθλών εκ γονέων άστει εν επταλόφω
ειθ’ όγε κτησάμενος πινυτήτι συν όλβον οπά­ων
κερδωίου Ερμού χρήσατ' επ’ ωφελίη
Γειναμένην εϋ ρέξας ουδέ τι λήσε Βερροίης
Πιερίδων επέταις δευομένοις τε διδούς
Τίμιος εμπορίη, κεδνός πόσις, οις τεκέεσσι
μειλίχιός τε φίλος πάσι θ’ ομώς εύφρων.
Εξ δε συν εξήκοντα ανύσας βιότου ενιαυτούς
σώματος εξελύθη βη τε δόμους μακάρων
εννέα τεκν' ερατεινά λιπών τοκέων έτι κρείσσω.
Εργα δ’ εής ψυχής αγλαά πάντα μένει.
Και κραδίην μεν έχει Δημητρίου Ευρνάγυιον
άστυ Ερεχθεϊδών, ούπερ έην ναέτης,
Βερροιέες χάριτας δ' αποτίνοντες γ' ομοδήμω
εικόνα είσαντο την δ' δείγμα τι ευσεβείης.
Αθήνησι τη ΙΕ’Δεκεμβρίου ΑΩ Γ (1893)
Ο καθηγητής
Π. Καπλανίδης Βερροιεύς

Ελέυθερη Απόδοση από το Θωμά Γαβριηλίδη

Τον Μακεδόνα του Ρακτιβάν είν’ το μνημείο, που εστάθη
τέκνο της Βέροιας λαμπρό, πόλης καλοχτιομένης.
Το γλυκοθώρητο του ήλιου ο Δημήτριος είδε το φως στην Εφτάλοφη
από γονείς εκλεκτούς. Πλούτο λοιπόν αποκτά
με την περίσσια του σύνεση, του κερδοφόρου ακόλουθος
του ολυμπίοιου Ερμή, κι έκανε χρήση καλή.
Ευεργετεί τη γενέτειρα, δεν λησμονεί και τη Βέροια
στους φιλομούσους πολλά δίνοντας και στους φτωχούς.
Έντιμος έμπορος, φρόνιμος σύζυγος και στα παιδιά του
πράος κι αγαπητός, μα και στους πάντες καλός.
Έζησεν εξηνταέξι στον κόσμο μας χρόνια γεμάτα.
Λεύτερος απ’ το κορμί πάνω στα ουράνια πετά
πίσω του αφήνοντας εννιά παιδιά των γονιών τους ανώτερα
και της ψυχής του λαμπρά όλα τα έργα κρατούν.
Του Ερεχθέα η πλατύδρομη πόλη κρατά του Δημήτριου
σ' όλους γνωστό - την καρδιά, κάτοικος ήταν αυτής.
Όμως και οι Βεροιώτες ευγνώμονες στο συνδημότη τους
τον στήσαν τ' άγαλμα αυτό, δείγμα τρανό σεβασμού.

Για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας, από τις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 νικητής αναδείχτηκε, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α., κόμμα που ανήκει στο χώρο στη Αριστεράς. Το γεγονός αυτό κρίνεται ιδιαίτερης σημασίας καθώς για πρώτη φορά ένα κόμμα του αριστερού χώρου λαμβάνει εντολή από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και καλείται να σχηματίσει Κυβέρνηση.

Με αφορμή το παραπάνω ιστορικό γεγονός παρουσιάζονται τα εκλογικά στοιχεία που αποδεικνύουν τη δυναμική των κομμάτων της Αριστεράς στην Ημαθία από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Τα στοιχεία παρουσιάζονται αθροιστικά και αφορούν τα κόμματα που συμμετείχαν στην εκάστοτε κοινοβουλευτική περίοδο.

Σύμφωνα με αυτά, από την πρώτη εκλογική αναμέτρησης της Μεταπολίτευσης (17 Νοεμβρίου 1974) η Ενωμένη Αριστερά του Ηλία Ηλιού έλαβε ποσοστό 8,36%. Στις επόμενες εκλογές (20 Νοεμβρίου 1977) η Αριστερά εκπροσωπήθηκε από δύο σχηματισμούς. Πρόκειται για το Κ.Κ.Ε. και για τη Συμμαχία των Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων, στην οποία συμμετείχαν το ΚΚΕ Εσωτερικού, η ΕΔΑ και τέσσερα μικρότερα σχήματα (η Σοσιαλιστική Πορεία, η Σοσιαλιστική Πρωτοβουλία, η Χριστιανική Δημοκρατία). Το Κ.Κ.Ε. έλαβε ποσοστό 8,45% και η Συμμαχία 2,03%.

Στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1980 πραγματοποιήθηκαν δύο εκλογικές αναμετρήσεις (18 Οκτωβρίου 1981 και 2 Ιουνίου 1985). Τα ποσοστά των κομμάτων της Αριστεράς στην Ημαθία ακολούθησαν το ευρύτερο εθνικό πλαίσιο και διαμορφώθηκαν ως εξής. Στις εκλογές του ’81 το Κ.Κ.Ε., υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη έλαβε 10,22%, ενώ το Κ.Κ.Ε. εσωτερικού δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή. Στις εκλογές το ’85 το ποσοστό του Κ.Κ.Ε. διαμορφώθηκε στο 9,13% και του Κ.Κ.Ε. εσωτερικού στο 1,28%.

Το 1989 πραγματοποιήθηκαν δύο εκλογικές αναμετρήσεις (18 Ιουνίου 1989 και 5 Νοεμβρίου 1989) στις οποίες η Αριστερά παρουσιάστηκε ενωμένη υπό τον Χαρίλαο Φλωράκη στον κομματικό συμμαχικό σχηματισμό με την επωνυμία «Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου». Στον Συνασπισμό συμμετείχαν το ΚΚΕ και η Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ), μετεξέλιξη του ΚΚΕ εσωτερικού. Στις πρώτες εκλογές ο Συνασπισμός έλαβε ποσοστό 11,85% και στις δεύτερες 9,96%.

Η επόμενη δεκαετία ξεκίνησε με την εκλογική αναμέτρηση της 8ης Απριλίου 1990. Σε αυτές ο Συνασπισμός έλαβε ποσοστό 9,65%. Λίγο αργότερα το Κ.Κ.Ε. αποχώρησε από το Συνασπισμό και το 1991 εξελίχθηκε σε κόμμα. Ως κόμμα συμμετείχε για πρώτη φορά στις εκλογές του 1993 (10 Οκτωβρίου 1993), οπότε έλαβε ποσοστό 4,34 %, ενώ ο Συνασπισμός δεν κατάφερε να ξεπεράσει το 3% για να εισέλθει στη Βουλή. Τρία χρόνια αργότερα (22 Σεπτεμβρίου 1996) η Αριστερά εκπροσωπήθηκε στη Βουλή από το Κ.Κ.Ε. και το Συνασπισμό με ποσοστά 5,62% και 3,37% αντίστοιχα. Τότε, εξελέγη και η πρώτη βουλευτής από το Νομό Ημαθίας προερχόμενη από το Κ.Κ.Ε. η κα. Μαρία Μπόσκου.

Στη δεκαετία του 2000 πραγματοποιήθηκαν τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις. Στην πρώτη (9 Απριλίου 2000) το Κ.Κ.Ε. έλαβε ποσοστό 5,03% και ο Συνασπισμός 2,13%. Στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση (7 Μαρτίου 2004) το Κ.Κ.Ε. αύξησε οριακά το ποσοστό του και έλαβε 5,35%. Στις εκλογές συμμετείχε για πρώτη φορά ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς (ΣΥ.ΡΙΖ.Α), ένα νέο εκλογικό συμμαχικό σχήμα. Σε αυτό το σχήμα συμμετείχαν εκτός από τον Συνασπισμό, που ήταν το μεγαλύτερο κόμμα, η ΑΚΟΑ, η Κίνηση για την Ενότητα Δράσης της Αριστεράς (ΚΕΔΑ),η Διεθνιστική Εργατική Αριστερά (ΔΕΑ), οι Ενεργοί Πολίτες και άλλοι πολιτικοί φορείς. Το σχήμα παρουσιάζοντας μειωμένη δυναμική σε σχέση με τα ποσοστά που έλαβε ο Συνασπισμός στο παρελθόν έλαβε 1,89%, ενώ σε Πανελλήνιο επίπεδο αύξησε οριακά την επιρροή του. Τρία χρόνια αργότερα (16 Σεπτεμβρίου 2007) τα κόμματα της Αριστεράς αυξάνουν σημαντικά τα ποσοστά τους στην επικράτεια και στην Ημαθία. Το Κ.Κ.Ε. έλαβε ποσοστό 7,58% και ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. 3,15%. Στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση της δεκαετίας (4 Οκτωβρίου 2009) το Κ.Κ.Ε. έλαβε 6,91% και ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. 3,18%.

Στις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις οι οποίες εντάσσονται μέσα στη λεγόμενη «μνημονιακή περίοδο» το κλίμα άλλαξε χαρακτηριστικά. Τότε εμφανίστηκε στο πολιτικό σκηνικό στο χώρο της Αριστεράς ένας νέος κομματικός σχηματισμός η «Δημοκρατική Αριστερά», η οποία προέκυψε από την αποχώρηση της «Ανανεωτικής Πτέρυγας» του Συνασπισμού, τον Ιούνιο του 2010. Στις εκλογές της 6ης Μαΐου 2012 ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. αναδεικνύεται σε δεύτερο κόμμα και για πρώτη φορά κόμμα της Αριστεράς αναλαμβάνει τη θέση της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης. Στην Ημαθία ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. αναδείχτηκε τρίτο κόμμα με ποσοστό 12,98%. Επίσης, το Κ.Κ.Ε. έλαβε 9,02% και η Δημοκρατική Αριστερά 5,96%. %. Από την εκλογική αναμέτρηση αναδείχτηκαν δύο βουλευτές από το χώρο της Αριστεράς ένας από το ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και ένας από το Κ.Κ.Ε. Πρόκειται για τις Ξανθίπη Καρανίκα και Ιωάννα Ταμπάκη Σοφρόνωφ.

Ένα μήνα αργότερα στις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012 τα ποσοστά της Αριστεράς αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο. Ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. κατέλαβε και πάλι τη 2η θέση και τα ποσοστά του στην Ημαθία ανήλθαν στο 23,63% ακολουθώντας αυτή τη φορά τα ποσοστά της Επικράτειας. Τέλος, η Δημοκρατική Αριστερά, έλαβε 4,91% και το Κ.Κ.Ε. 4,29%.

Στις εκλογές της 25ης Ιανουαρίου 2015 ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. αναδείχτηκε πρώτο κόμμα. Τα εκλογικά ποσοστά του στην Ημαθία ανήλθαν σε 33,94% και εξέλεξε τρεις βουλευτές. Επίσης, το Κ.Κ.Ε. έλαβε 4,92%, σημειώνοντας μικρή αύξηση των ποσοστών του στο Νομό.

* Τα ποσοστά που αναφέρονται παραπάνω αφορούν το Νομό Ημαθίας.

** Με αφορμή την εκλογική αναμέτρηση της 15ης Ιανουαρίου 2015 τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (Α.Σ.Κ.Ι.) δημιούργησαν ένα αφιέρωμα με τίτλο "Εκλογές και κοινοβουλευτική εκπροσώπηση της Αριστεράς (1974-2015)", το οποίο μπορείτε να δείτε εδώ.